Benden, Kütüphane, Motivasyon

Eleştirel Düşünce Nasıl Geliştirilir?

Eleştirel Düşünce Nasıl Geliştirilir?

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” sorusunun cevabı aslında çocukluktan başlar. Bireyin yetiştirilme tarzı eleştirilen düşünce yeteneğinin gelişmesindeki etkili faktörlerden biridir ancak her çocuğun adil bir ortamda yetiştirilmesi söz konusu olmadığı için bireyin yaşı ne olursa olsun bir şekilde eleştirel düşünce yeteneğini geliştirme konusunda adımlar atması mümkündür. Bir bireyin çeşitli yöntemleri sürekli olarak uygulaması durumunda eleştirel düşünce yeteneğini geliştirmesi pek de zor değildir ancak öncelikle eleştirel düşünce yeteneğinin ne olduğu hakkında bilgi sahibi olunması gerekir. Bireyin öncelikle “eleştirel düşünce nedir?” sorusuna yanıtının olması önemli gerekliliklerden biridir. Böylelikle “eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” sorusunun yanıtı da çok daha kolay olacaktır. Peki, eleştirel düşünce nedir? Gereklilikleri nelerdir?

Eleştirel Düşünce Nedir?

Fikirler arasındaki mantıksal bağlantının anlaşılarak açık ve rasyonel düşünce yeteneğine, eleştirel düşünce yeteneği adı verilir. Bunun yanı sıra eleştirel düşüncenin yansıtıcı ve bağımsız bir düşünme yeteneği olarak tanımlanması da söz konusu olabilir. Eleştirel düşüncenin en temel gerekliliklerinden biri de bir konu hakkında veya bir düşünce hakkında akıl yürütebilmektir. Eleştirel düşünen bireyler pasif bilgi alıcıları değillerdir. Aksine aktif bir öğrenen konumundadırlar. Eleştirel düşünen bireylerin ortak özelliklerinden en önemlisi ise fikirleri ve düşünceleri, oldukları gibi kabul etmemeleridir. Mantıksal bir süzgeçten geçirerek, fikir veya düşüncelere eleştirel bir yaklaşımda bulunurlar. Aynı zamanda eleştirel düşüncenin sıklıkla muhalif olma gibi kavramla bağdaştırılmaması gerekir. Eleştirel düşünen insanların her şeye muhalif olmaları gibi bir durum söz konusu değildir.

Eleştirel düşünce nedir?” sorusunun yanıtlarından bir diğeri ise bilgiye ve sisteme verilen değerden geçer. Eleştirel düşünen insanların büyük bir kısmı şans gibi faktörlere inanmazlar. Eleştirel düşünme yeteneği kuvvetli olan insanlar, sorunların çözümü adına sezgi ya da içgüdülerinden faydalanmazlar. Bunun yerine olaylara çok daha sistematik yaklaşırlar, analiz ederler ve sonrasında ise çözümü bulurlar. Sürekli olarak bir sebep-sonuç arayışının ön planda olduğu görülürken, duygusallığın da biraz daha geri planda olduğu, eleştirel düşünce yeteneğine sahip insanlarda bulunan özelliklerden biri diğeri olduğu söylenebilir.

Eleştirel Düşünce Yeteneği Neden Önemlidir?

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” sorusuyla birlikte “eleştirel düşünce yeteneği neden önemlidir?” sorusunun da öneminin son derece büyük olduğu söylenebilir. Eleştirel düşünen insanların hem kendilerine hem de çevresine, hatta topluma çok ciddi katkıları olabilir. Eleştirel düşünme yapısına sahip olan insanların temel özellikleri şu şekilde tanımlanabilir:

  • Eleştirel düşünen insanlar fikirler arasındaki bağlantıları ararlar ve anlarlar.
  • Argümanların ve fikirlerin önemiyle birlikte ne kadar uygun olduklarını belirlerler.
  • Argümanları tanırlar, argüman oluştururlar ve argüman değerlendirmesi konusunda son derece başarılıdırlar.
  • Akıl yürütme konusundaki tutarsızlıkları ve hataları belirlerler.
  • Sorun çözümü konusunda sistematik ve tutarlı bir yaklaşım çerçevesinde hareket ederler.
  • Eleştirel insanların kendi inançları, varsayımları ve değerleri konusunda akıllıca gerekçeleri olacaktır.

Eleştirel düşüncenin önemi tam olarak yukarıda yer alan maddelerde saklıdır. Eleştirel düşünce yeteneği sayesinde bireylerin yukarıda yer alan maddelerdeki insanların özelliklerine sahip olmaları ve bu yüzden çok daha verimli bir hayat sürdükleri görülebilir. Hayatlarındaki verim etraflarındaki canlılara ve hatta cansız varlıklara dahi yansıyacaktır. Peki, eleştirel düşünce nasıl geliştirilir? Eleştirel düşünce yeteneğini geliştiren unsurlar nelerdir?

Eleştirel Düşünce Yeteneği Geliştiren Unsurlar Nelerdir?

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” ve “eleştirel düşünce yeteneğini geliştiren unsurlar nelerdir?” gibi soruların yanıtlarını bulmak, bireylerin eleştirel düşünce konusunda sahip oldukları seviyeyi ilerletmelerine yol açacaktır. Eleştirel düşünceye olanak sağlayan ve insanı daha çok eleştirel bir birey olmayan iten unsular ise aşağıdaki gibidir:

Bir Fikre, Düşünceye veya Varsayıma Yaklaşırken Sorulması Gereken Soruları Sormak

Eleştirel düşünce yeteneğinin geliştirilebilmesi adına bireylerin fikirlere, durumlara, olaylara, düşüncelere, varsayımlara vb. birçok unsura yaklaşırken sormaları gereken sorular vardır. Bu soruların yanıtlanması ise çok daha eleştirel bir bakış açısına sahip olunmasına, sorgulama yapılmasına ve bir olayın farklı bakış açılarıyla da ele alınmasına yol açacaktır. Eleştirel düşünceyi geliştirecek sorular ise şu şekildedir:

  • Kim Söyledi?: Bunu sana kimin söylediği önemli mi? Tanıdığın biri mi? Otorite veya güç konumunda olan biri mi?
  • Ne Dediler?: Gerçekleri ya da görüşleri verdiler mi? Tüm gerçekler sağlandı mı? Geride bir şey bıraktılar mı?
  • Nerede Söylediler?: Söylenilen veya söyleyen kamuda mıydı yoksa özelde miydi? Başkalarının yanıt verme fırsatı veya alternatif sunma şansı oldu mu?
  • Ne Zaman Söylediler?: Söylenilen önemli bir olaydan önce mi sonra mı yoksa olay sırasında mı söylendi? Söylenilen şey için zamanlama önemli mi?
  • Neden Söylediler?: Söylenilen şeyin arkasındaki mantığa açıklık getirdiler mi? Birini iyi veya kötü olarak göstermeye mi çalışıyorlardı?
  • Nasıl Söylediler?: Söylerken kızgın, üzgün, mutlu mu yoksa kayıtsız bir duygu durumu içinde mi söylediler? Yazarak mı ilettiler yoksa sözlü mü? Ne söylendiğini anlamak mümkün oldu mu?

Nesnellik

Nesnellik, eleştirel düşüncenin en önemli parçalarından biridir. Nesnel bir yaklaşımda “bence, sence, ona göre, şuna göre, buna göre” gibi kelimelere yer yoktur. Nesnellik, uyulması gereken mutlak veya koşulsuz zorunluluklar olarak tanımlanabilir. Bireyin de eleştirel düşünce yeteneğini geliştirebilmesi adına mutlaka her konuda nesnel bir bakış açısıyla yaklaşması gerekir.

Duygulardan Optimum Seviyede Arınma

Eleştirel düşünen insanların ortak özelliklerinden biri de duygularından büyük ölçüde arınmalarıdır. Olaylara, fikirlere, durumlara, düşünceler vb. unsurlara duygusal yaklaşmak, tarafsız düşünceden uzaklaşılmasına yol açacaktır. Yaklaşımların duygularla yapılması durumunda ne yazık ki tarafsızlık ilkesi mutlak bir şekilde ihlal edilmiş olacaktır. Elbette ki hayatın her alanında duygusuz olmak iyi bir şey değildir ancak yaklaşımlar sırasında olabildiğine duygulardan arınmak gerekir. “Eleştirel düşünce nasıl geliştilir?” sorusunun en önemli detaylarından biri duygular olarak ifade edilebilir.

Tersten Akıl Yürütme

Tersten akıl yürütmeye yatkın olmak veya çeşitli yaklaşımlar yaparken tersten akıl yürütmeyi ihmal etmemek, eleştirel düşünce yeteneğini önemli ölçüde geliştirecektir. Tersten akıl yürütmenin bir diğer tanımı ise tümdengelim olarak ifade edilebilir. Tersten akıl yürütme eyleminde, kurallardan yola çıkılması ve ne olması gerektiğinin hayal edilmesi, böylelikle yaklaşımın veya tahminin doğruluğunun test edilmesi gibi bir durum söz konusudur. Tersten akıl yürütme, “mantık” ve “düz mantık” gibi eylemlerin zorlanmasına yol açacaktır. Tersten akıl yürütme eylemi sayesinde zihnin normalde fark edemeyeceği şeyleri çok daha kolay bir şekilde fark etmesi gibi bir durum ortaya çıkacaktır. Örnek; bu bu cümleyi okuduktan sonra, cümle başında yer alan “bu” kelimesinin iki defa yazıldığını beyniniz fark etmeyecektir. Cümleyi tekrar okursanız, büyük bir çoğunluğunuzun ikinci bu’yu kaçırdığını fark edeceksiniz.

Düşünme-Yazma-Paylaşma

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” sorusuna dair en önemli yöntemlerden biri de “düşünme-yazma-paylaşma” yöntemidir. Bireyin bu yöntem sayesinde eleştirel düşünce seviyesini farklı bir noktaya çıkarması son oldukça muhtemeldir. Örnek olarak; bir konu ele alındığında bu konunun birey tarafından bağımsız ve yansıtıcı bir biçimde düşünülmesi söz konusu olur. Sonrasında ise birey konu hakkındaki kendi düşüncelerini yazar. Son aşamada ise düşüncelerin kontrollü bir tavırla paylaşımı söz konusu olur. Böylelikle süreç sonunda uyuşmazlıktan, tutarlığa doğru bir mesafe kat edilir.

“Düşünme-yazma-paylaşma” eyleminin iyi bir şekilde gerçekleştirilebilmesi adına özel bir defter edinmek ise oldukça önemlidir. Bu defterin adı ise eleştirel düşünce defteri olarak tanımlanabilir. Bireylerin herhangi bir konu, fikir, görüş veya yaşadıkları olaylara dair eleştirel düşüncelerini bu defterde yazıya dökmeleri, sonrasında konu, fikir, görüş veya yaşanılan olayların başka bir bakış açısı ile ele alınmasına yol açacaktır. Bu yüzden defterin özel bir defter olması son derece önemli bir detaydır. Sıradan ders defterlerinden ziyade, kalite kokan ve yazmaya teşvik eden defterler elde etmek son derece önemlidir. Bu yüzden de aşağıda yer alan defterleri, eleştirel düşünce defteri konseptine uygun bir şekilde tercih etmeniz mümkündür:

[kumaslidefter]

Tam Olarak Ne İstediğini Bilme

Bireyin tam olarak ne istediğini bilmesi, eleştirel düşünce yeteneğinin geliştirilmesi konusundaki önemli adımlardan biri olarak tanımlanabilir. Sorunları çözebilmek adına eleştirel düşüncenin önemli bir unsur olduğunu söylemek mümkündür ve böylelikle sorunların amaçlarına ulaşmaları söz konusu olacaktır.

Öte yandan verilen herhangi bir kararın, kendisine bağlı bir amacı vardır ve bunun tam olarak ne olduğu, asıl olarak ondan ne istediğimize bağlıdır. Amaç belirleme aşamasında ne istenildiğinin de bilinmesi durumunda çalışmak adına bir başlangıç noktası kazanılır. Bireyin de mutlaka “Ne istiyorum? Bundan ne elde etmeyi bekliyorum?” sorularının cevabını vermesi gerekir. Bu sorular sayesinde çok daha eleştirel bir bakış açısı elde etmek mümkün olacaktır.

Önyargılarla Mücadele

Sorunlarla başa çıkma, fikirlere, düşüncelere, olaylara ve durumlara yaklaşım konusunda sadece kendi bakış açımızı kullanmak, ne yazık ki eleştirel düşünme yeteneğini köreltecek olan önemli unsurların başında gelir. Bu tarz noktalarda bireyin farklı bireylerin bakış açısıyla birlikte olaylara yaklaşması, eleştirel düşünce yeteneğinin çok ciddi bir gelişim göstermesine yol açacaktır. Bunun yanı sıra farklı bakış açılarıyla düşünmeye çalışmak veya farklı bakış açılarını anlamaya çalışmak, genel durumun çok daha net bir resminin verilmesine neden olacaktır. Eleştirel düşünce yeteneğinin geliştirilmesi adına ön yargılardan uzak ve başkalarının bakış açısıyla yaklaşabilmek adına, genel olarak karşıt fikirlerde veya karakterlerde olduğunuz insanların bakış açılarıyla yaklaşmanız, eleştirel düşünce yeteneğine çok daha fazla katkı sağlayacaktır.

Seçeneklerin Sonuçlarını Düşünme

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” gibi bir soruya yanıt arayan bireylerin uygulamaları gereken en önemli yaklaşımlardan biri de seçeneklerin sonuçlarına dair tahminlerde bulunmaktır. Seçim yapılan her seçeneğin, bireyin ya da soruna katılan başkaları adına belirli sonuçları vardır. Seçenekler üzerinden doğabilecek her türlü sonucun tartılması, yaşanabilecek olumsuz durumların sınırlanmasına olanak sağlarken, aynı zamanda eleştirel bakış açınızı da güçlendirecektir. Bunun yanı sıra seçenekler içerisinde de size en çok fayda sağlayanı seçmeniz mümkün olacaktır.

Seçeneklerin sonuçlarını düşünme uygulamasının fiziksel olarak en iyi yöntemi ise seçeneklere dair artı ve eksik yönler çıkarmaktır. Bir kağıt ve kalemle artı yönler ile eksi yönlerin tespit edilmesi, eleştirel bir bakış açısına sahip olmanızla birlikte çok daha bilinçli kararlar almanıza yol açacaktır.

Bir Sonraki Adımı Her Zaman Hesap Etme

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” sorusuna yanıt arayan bireylerin en çok uygulamaları gereken detaylardan biri de bir sonraki adımı her zaman için hesap etmektir. Yapılan bir eylemin ne gibi sonuçlar doğuracağının, olası risklere karşı alınacak önlemlerin vb. birçok detayın temelinde bir sonraki adımı hesap etme eylemi yatar. Bir sonraki adımı hesap ederek yaşamak ise eleştirel düşünce yeteneğinin aktif bir şekilde geliştirilmesi ve beslenmesine yol açar.

Sürekli Olarak Araştırma Yapma

Bilgi geçmişte günümüze dek en önemli güç unsurlarından biri olmuştur. Fiziksel güçten ziyade bilgiye dayalı güç, her zaman için büyük bir avantaj sağlar. Bunun yanı sıra insanın en çok güvendikleri ise elde etmiş olduğu bilgilerdir. Bilginin elde edilmesi ise her şartta ve her koşulda araştırma yapmaktan geçer. Sürekli olarak yapılan derinlemesine araştırmalar neticesinde bireyin kıyaslama konusunda elinde çok daha fazla verinin olmasına yol açacaktır. Yapılan kıyaslamalar da eleştirel düşüncenin önemli parçalarından biridir. Elde edilen bilgilerin vermiş olduğu kıyaslama imkanı neticesinde de eleştirel düşüncenin gelişimi kaçınılmaz olacaktır.

Her Zaman Haklı Olunmadığının Kabullenilmesi ve Hataya ya da Eleştiriye Açık Olmak

İnsanların kabullenmekte en çok zorlandıkları durumların başında her zaman haklı olmadıklarını kabullenmeleri, eleştiriye açık olmamaları ve hata yapabileceklerini düşünememeleridir. Halbuki bireyin her zaman haklı olmadığını bilmesi, hata yapabileceğini kabullenmesi ve eleştirilere açık olması, direkt olarak kendi hakkındaki birçok bakış açısını elde etmesine yol açacaktır. Böylelikle olaylara, durumlara, fikirlere ve benzer birçok unsura da yaklaşımı değişecektir.

Bölümlendirme

Elbette ki her zaman için büyük resmi tek seferde görmek en iyisi olarak görünebilir ancak bu durumda dahi detayların kaçırılma ihtimalini unutmamak gerekir. Bunun yanı sıra ne yazık ki her zaman için büyük resmi görmek de mümkün olmayabilir. Büyük resme veya sonuca ulaşmak adına bir yapboz misali öncelikle parçalamak, sonrasında ise parçaları birleştirmek gerekebilir. Olayları, durumları, fikirleri, düşünceleri vb. unsurları bölümlendirerek hareket etmek, çok daha anlayışlı bir yaklaşıma neden olacaktır. Zihin küçük şeyleri anlama konusunda çok daha yeteneklidir. Elde edilen birden fazla küçük detay ise büyük sonuca ulaşılması konusunda son derce etkilidir. “Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” sorusuna yanıt arayan bireylerin de mutlaka bölümlendirme detayından yola çıkarak hareket etmeleri önerilir.

Basitleştirme

İşlerin karmaşık ve içinden çıkılamaz bir hal alması, birçok insan için artık bir refleks haline gelmiştir. Her türlü olay veya durumun baştan sonra doğru düşünülmesi gibi bir gereklilik söz konusudur ancak çok aşırı düşünme nedeniyle işlerin çok daha zorlaşması gibi bir sonuca varılacaktır. Bireylerin bu noktada yapmaları gereken ise çok yoğun düşünme ile olumlu düşünce arasındaki ince çizgiyi ayırt etmektir. Basit düşünerek çözüm getirmeye çalışmak, en azından basit düşüncelerle çözüm odaklı hareket etmek, aşırı düşünüp hiçbir adım atmamaktan çok daha etkili bir sonuçtur. Eleştirilen düşünce yeteneğinin gelişimi adına olayları karışık düşünmek yerine, çok daha basit yaklaşımlar üretmek son derce önemli bir detaydır.

Söylenilenleri Her Zaman Araştırma ya da Sorgulama

Eleştirel düşüncenin önemli adımlarından biri de bireyin birden fazla bakış açısını dikkate almasıdır. Duyulan veya görülenlerin, gerçek olduğuna güvenmemek eleştirel düşüncenin en önemli özelliklerinden biridir. Unutulmamalıdır ki her bireyin kendi bir bakış açısı, kendi inandıkları ve kendi doğruları vardır. Bu yüzden söylenilen şeylerin kaynağını öğrenmeye çalışmak, sorgulama, mantık süzgecinden geçirmek ve tartmak, eleştirel düşünce yapınızın her zaman için beslenmesine olanak sağlayacaktır.

Çalışmaları Değerlendirme

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” gibi bir konuda merak sahibi olan bireylerin mutlaka dikkat etmeleri gereken unsurlardan biri de çalışmaları değerlendirilmesidir. Bireyin herhangi bir konuda yaptığı çalışmayı bitirmesinin hemen ardından değil de bir müddet sonra değerlendirme yapması, aslında o çalışmaya dair son derece eleştirel yaklaşmasına yol açacaktır. Bunun yanı sıra bireyin sadece kendi çalışmalarına dair değil, aynı zamanda farklı kişilerin çalışmalarına dair değerlendirme yapması da eleştirel düşünce yeteneğinin gelişmesine büyük katkı sağlayacaktır.

Sürekli Vakit Geçirdiğiniz 5 Kişi

Eleştirel düşünce nasıl geliştirilir?” sorusunun belki de en spesifik yanıtlarından biri, bireyin sürekli olarak vakit geçirdiği 5 kişidir. Yazar Jim Rohn’a göre, “İnsan, en çok vakit geçirdiği 5 kişinin ortalamasıdır.” Bu sözü referans alarak, eleştirel düşünce yeteneğini beğendiğiniz ve gelişmiş bulduğunuz insanlarla sürekli olarak vakit geçiriyor olmanız, eleştirel düşünce yeteneğinizin çok hızlı bir şekilde gelişmesine doğrudan katkı sağlayacaktır.

Liderlik Fırsatlarına Açık Olmak

Liderlerin en önemli özelliklerinden biri, çatışma durumlarında çözüm üretmeleri ve yetkisi altında olan gruba dair bir karar verme zorunluluklarının olmalarıdır. Söz konusu zorunluluk ya da sorumluluğun ise keskin eleştirel bir düşünce becerisi gerektirdiği de aşikardır. Bireylerin sürekli olarak liderlik fırsatlarına açık olmaları ve liderlik fırsatlarına iyi bir şekilde değerlendirmeleri durumunda ise eleştirel düşünce becerilerinin büyük bir hızla gelişmesi kaçınılmazdır.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir